Ik vermoed financieel misbruik tijdens leven; wat kan een erfrechtadvocaat voor mij doen?

Wat is financieel misbruik?

Van financieel misbruik is sprake wanneer, kort gezegd, ongeoorloofd gebruik gemaakt wordt van geld of goederen van een ander. In veel gevallen gaat het daarbij om een vorm van ouderenmishandeling, waarbij de oudere een slachtoffer is van een familielid. Dat kan op heel veel manieren gebeuren. Een kleinkind komt opeens heel vaak op bezoek bij oma, en na iedere visite blijkt er contant geld verdwenen te zijn. Een zus doet boodschappen voor haar broer en mag daarvoor diens bankpasje gebruiken, maar gebruikt dat pasje ook om boodschappen voor zichzelf te kopen, of om contant geld voor zichzelf op te nemen. Een neef die door zijn oom gemachtigd is om alle financiële zaken namens hem te regelen, misbruikt die volmacht door zichzelf te bevoordelen. Een dochter zorgt ervoor dat haar moeder zo afhankelijk van haar wordt, dat moeder bewogen wordt om ongewilde schenkingen aan haar te doen. Een zoon zorgt ervoor dat vader naar de notaris gaat om de andere kinderen te onterven, hoewel vader eigenlijk niet meer in staat is zijn eigen wil te bepalen. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden van financieel misbruik die wij in de praktijk helaas veelvuldig voorbij zien komen.

Risicofactorensignalen van financieel misbruik

Zoals gezegd zijn slachtoffers meestal (alleenstaande) ouderen, en dat heeft vooral te maken met het feit dat zij in veel gevallen vanwege een achteruitgaande fysieke en psychische gezondheid afhankelijk zijn van hun naasten, goed zijn van vertrouwen, en op financieel gebied beperkte kennis hebben. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft op zijn de website de belangrijkste factoren op een rijtje gezet die een vergroot risico met zich brengen op financieel misbruik van ouderen. Het gaat daarbij om:

• Onwetendheid: Geen kennis en kunde van het digitaal bankverkeer waardoor men financiële en administratieve zaken over laat aan anderen.
• Loyaliteit en familiebanden: Door loyaliteit, bloedband, schaamte, schuldgevoel, onzekerheid en/of angst voor vermindering van contact durven ouderen hun zorgen en signalen niet bespreekbaar te maken met een professional of vrijwilliger.
• Fysieke beperkingen: Door beperkingen in horen, zien en/of mobiliteit kan men een verhoogd risico lopen doordat men niet (meer) in staat zijn eigen financiële belangen (goed) te behartigen.
• Sociale beperkingen: Mensen met een klein sociaal netwerk en weinig contacten buitenshuis lopen een verhoogd risico om slachtoffer te worden van financieel misbruik.
• Psychische problemen: Bij ouderen speelt vaak mee dat ze nog rouwen over het verlies van hun partner en zelfstandigheid, waarbij depressieve gevoelens invloed hebben op hun energie om hun financiën goed te regelen. Daarnaast is geestelijke achteruitgang een risicofactor.
• Laagbegaafd of laaggeletterd zijn of cognitieve veranderingen:
  Lopen een grotere kans om te maken te krijgen met financieel misbruik, omdat ze geen overzicht meer hebben en ook de vaardigheden missen om de regie over eigen financiën zelf in handen te houden.

Als deze factoren zich voordoen, zou dus sneller sprake kunnen zijn van een eventueel financieel misbruik. Als signalen dat daadwerkelijk sprake is van financiële uitbuiting, worden door het ministerie genoemd:

• Verdwijnen van geld, goederen of waardevolle spullen.
• Onverklaarbare geldopnames of kosten.
• Plotseling geldgebrek.
• Betaalachterstand: huur, energie, rekeningen.
• Afgesloten van gas en elektra.
• Toenemend aantal schuldeisers.
• Brieven van incassobureaus.
• Plotselinge verzoeken tot testamentswijzigingen in aanwezigheid van een familielid.
• Vermijden of weigeren informatie te geven over financiële omstandigheden door oudere of mantelzorger.
• Weerstand en/of verbaal geweld (door de vermoedelijke pleger) als vermoedens besproken worden.
• Verbaal geweld of dreigementen (door de vermoedelijke pleger) tegen de oudere als deze zich wil verzetten.
• Verslaving of financiële problemen bij de vermoedelijke pleger.
• Verwaarloosde omgeving en/of uiterlijk.
• Afwezigheid van voeding, signalen van ondervoeding.

Wat te doen met (vermoedens van) financieel misbruik?

Wanneer sprake is van deze risicofactoren, en zeker wanneer de genoemde signalen zich voordoen, is het raadzaam om extra alert te zijn en waar mogelijk (verder) financieel misbruik te voorkomen. Het kan dan verstandig zijn om de betrokken zorginstelling te informeren over het mogelijke misbruik, of om een Veilig Thuis-organisatie te raadplegen, of zelfs aangifte van een mogelijk strafbaar feit te doen. Financieel misbruik is ook te voorkomen door praktische maatregelen te nemen, bijvoorbeeld door de oudere te leren hoe hij moet omgaan met online-bankieren, of door de limiet op een bankrekening te laten beperken.

Maar het is ook mogelijk om tijdig juridische maatregelen te nemen ter preventie van (verder) financieel misbruik. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan het maken van een geschikt ‘levenstestament’. Een levenstestament is een volmacht, waarmee je kunt regelen wie jouw zaken mag regelen, bijvoorbeeld als je daar zelf niet meer toe in staat bent. De gevolmachtigde zal je vermogensrechtelijke belangen dan kunnen waarnemen en erop toezien dat er geen financieel misbruik gemaakt wordt. Een levenstestament vormt dus een mogelijkheid om financieel misbruik te voorkomen, maar brengt tegelijkertijd een zeker risico van dat misbruik met zich, door de gevolmachtigde. Om er voor te zorgen dat degene aan wie je de volmacht geeft, geen misbruik van die volmacht zal maken, is het verstandig om in het levenstestament niet alleen heel nauwkeurig te omschrijven wat diegene namens jou wel kan doen, maar ook wat hij niet mag doen (bijvoorbeeld: giften, of rechtshandelingen met zichzelf aangaan). Bovendien is het goed om in het levenstestament te voorzien in een zekere vorm van toezicht op de gevolmachtigde. Dat zou kunnen door meerdere gevolmachtigden aan te wijzen, of door de gevolmachtigde te verplichten rekening en verantwoording af te leggen aan de volmachtgever en diens erfgenamen.

Verder biedt de wet de mogelijkheid van het treffen van beschermingsmaatregelen, op grond waarvan een (verder) financieel misbruik voorkomen kan worden. Als sprake is van een kwetsbare situatie die tot financieel misbruik zou kunnen leiden, in die zin dat iemand als gevolg van zijn lichamelijke of geestelijke toestand niet meer in staat is ten volle zijn vermogensrechtelijke belangen zelf behoorlijk waar te nemen, kan de kantonrechter verzocht worden een bewind in te stellen over de goederen van die persoon. Er zal dan een bewindvoerder benoemd worden, die het beheer krijgt over de onder het bewind gesteld goederen, en die hierover (met toestemming van de rechthebbende of machtiging van de kantonrechter) kan beschikken. Nog een stap verder gaat de beschermingsmaatregel van curatele. Met een curatele wordt voorzien in de waarneming van vermogensrechtelijke én niet-vermogensrechtelijke belangen, waarbij de rechthebbende zijn handelingsbekwaamheid verliest. Een erfrechtadvocaat kan u adviseren over welke mogelijkheid in een specifieke situatie het meest passend is.

Top 3 mogelijkheden bij gebleken financieel misbruik

Als het niet gelukt is om financieel misbruik te voorkomen, en van een dergelijk misbruik dus gebleken is, zal niet alleen overwogen kunnen worden om aangifte te doen van een mogelijk strafbaar feit, maar zal ook bekeken moeten worden of dat misbruik op de een of andere manier ongedaan te maken is. De wet biedt daar diverse mogelijkheden voor. Een erfrechtadvocaat kan u hierbij adviseren en zo nodig rechtsmaatregelen treffen.

Top 3 mogelijkheden bij gebleken financieel misbruik

1. Vernietiging wegens bedrog, bedreiging of misbruik van omstandigheden
   Een rechtshandeling waarmee financieel misbruik gepleegd is, is mogelijk te vernietigen. Daarvoor zijn diverse rechtsgronden aan te voeren. Een rechtshandeling is bijvoorbeeld vernietigbaar, indien deze door bedreiging, bedrog of door misbruik van omstandigheden tot stand is gekomen. Bedreiging en bedrog zijn wellicht moeilijk aan te tonen, maar een misbruik van omstandigheden is mogelijk sneller aannemelijk te maken als sprake is van een situatie van financieel misbruik, met de daarmee gepaard gaande risicofactoren en signalen als hierboven beschreven. Daarbij komt dat als je een beroep doet op de vernietigbaarheid van een schenking wegens misbruik van omstandigheden, je alleen de feiten hoeft te stellen waaruit dit misbruik volgt, waarna het aan de begiftigde is om te bewijzen dat géén misbruik gemaakt is van omstandigheden. Dat is alleen anders wanneer die schenking gedaan is bij een notariële akte, maar als er geen notaris aan te pas is gekomen heb je bewijsrechtelijk dus een goede uitgangspositie wanneer je die schenking wegens een misbruik van omstandigheden wilt vernietigen.
2. Nietigheid/vernietigbaarheid wegens geestelijke stoornis
   Als iemand wiens geestesvermogens blijvend of tijdelijk gestoord zijn iets verklaard heeft, dan wordt een met de verklaring overeenstemmende wil geacht te ontbreken, indien de stoornis een redelijke waardering van de bij de handeling betrokken belangen belette, of indien de verklaring onder invloed van die stoornis is gedaan. Dat maakt een meerzijdige rechtshandeling vernietigbaar, en een eenzijdige rechtshandeling nietig. Met andere woorden: als het financieel misbruik eruit bestaan heeft dat oma haar auto verkocht heeft aan een kleinzoon, terwijl ze op dat moment – bijvoorbeeld als gevolg van dementie – in de war was, dan kan die verkoop vernietigd worden, waardoor de auto terug naar oma gaat. Als oma diezelfde kleinzoon tot enig erfgenaam benoemd heeft in een testament dat gepasseerd is op het moment dat zij als gevolg van haar geestelijke toestand niet wilsbekwaam was, dan kan een beroep gedaan worden op de nietigheid van dat testament.
3. Onrechtmatige daad/ongerechtvaardigde verrijking/onverschuldigde betaling

Een financieel misbruik zou ook gekwalificeerd kunnen worden als een onrechtmatige daad (een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt). Als die onrechtmatige daad aan de pleger van het financieel misbruik kan worden toegerekend, zal hij verplicht zijn om de schade die het slachtoffer hierdoor lijdt, te vergoeden. Een schadevergoedingsplicht geldt evenzeer voor degene die ongerechtvaardigd verrijkt is ten koste van een ander. Verder is degene die een ander zonder rechtsgrond een goed gegeven heeft, gerechtigd om dit van de ontvanger als onverschuldigd betaald terug te vorderen.

Als er als gevolg van financieel misbruik vermogen verdwenen is, zijn er dus diverse mogelijkheden om dit vermogen weer terug te krijgen, of de schade die hierdoor gelden is vergoed te krijgen. Een erfrechtadvocaat kan u daarbij – ook al gedurende het leven van het slachtoffer van het financieel misbruik – helpen.

Meer hulp nodig? Advocaten Familie- & Erfrecht helpt u graag. Kijk op familie-erfrecht.nl voor professionele hulp.