Rekening en verantwoording bij verdwenen vermogen

Als er na overlijden een vermoeden is dat er tijdens leven van erflater transacties zijn geweest die niet in de haak zijn, of voor de betrokkende van belang zijn, wordt in het algemeen eerst informatie opgevraagd. Als die informatie niet vrijwillig ter beschikking wordt gesteld, kan het verkrijgen van deze informatie worden afgedwongen. Vervolgens of tegelijkertijd kan er om rekening en verantwoording worden verzocht, of kan de rekening en verantwoording worden afgedwongen. Wanneer rekening en verantwoording moet worden afgelegd, is in de rechtspraak als volgt omschreven: “De verplichting tot het afleggen van rekening en verantwoording veronderstelt een rechtsverhouding tussen partijen krachtens welke de een jegens de ander (de rechthebbende) verplicht is om zich omtrent de behoorlijkheid van enige vermogensrechtelijk beleid te verantwoorden.” Concreter gezegd is het afleggen van rekening en verantwoording aan de orde als dit volgt uit de wet, een rechtshandeling of uit het ongeschreven recht. De aard en inhoud van de handelingen van degene die het beheer voerde kan ook een reden zijn waarom rekening en verantwoording moet worden afgelegd. Hierna gaan we meer specifiek in op wanneer en rekening en verantwoording moet worden afgelegd. Er zal onderscheid gemaakt worden tussen het afleggen van rekening en verantwoording tijdens leven en na het overlijden voor beheer dat gevoerd is tijdens leven. Verder is bestaan er nog verplichtingen tot het afleggen van rekening en verantwoording voor het beheer dat over de erfenis (dus beheer na overlijden) is gevoerd.

Rekening en verantwoording op grond van de wet

In de wet is op verschillende plaatsen expliciet een verplichting opgenomen tot het afleggen van rekening en verantwoording. Zo moeten bijvoorbeeld de executeur (voorheen: executeur-testamentair) en de vereffenaar van de nalatenschap als zij klaar zijn met hun werkzaamheden rekening en verantwoording afleggen. Eenzelfde verplichting kent het erfrecht voor de bewindvoerder. Ook als iemand onder curatele is gesteld, moet de curator bij het einde van zijn werkzaamheden rekening en verantwoording afleggen. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de zaakwaarnemer, de voogd en de meerderjarigenbewindvoerder. Rekening en verantwoording op grond van de wet, kan dus gaan over beheer dat gevoerd is tijdens leven en beheer dat gevoerd is over de nalatenschap.

Rekening en verantwoording op grond van een rechtshandeling

Als in een overeenkomst is afgesproken dat rekening en verantwoording moet worden afgelegd of als zo’n overeenkomst te duiden is als overeenkomst van opdracht, bestaat ook de verplichting tot het afleggen van rekening en verantwoording. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan een levenstestament. Vaak is in een levenstestament de verplichting opgenomen rekening en verantwoording af te leggen.

Rekening en verantwoording op grond van ongeschreven recht

Ook kan een verplichting tot het afleggen van rekening en verantwoording bestaan op grond van ongeschreven recht. In de rechtspraak is dat wel als volgt verwoord:

“Of op grond van ongeschreven recht een verplichting bestaat om zich te verantwoorden over de behoorlijkheid van het over het vermogen van een ander gevoerd beheer, kan bijdragen dat sprake is van een rechtsverhouding die verwantschap vertoont met een of meer in de wet geregelde gevallen waarin een dergelijke verplichting is neergelegd, zoals gemeenschap, opdracht of zaakwaarneming.”

Om te bepalen of een verplichting bestaat tot het afleggen van rekening en verantwoording als de wet dat niet bepaalt en als er ook geen rechtshandeling is waaruit dat voortvloeit, wordt gekeken naar de omstandigheden van het geval.

Omstandigheden die daarbij een rol kunnen spelen, zijn bijvoorbeeld: de redenen waarom het beheer is gevoerd, de verhouding die bestond tussen degene die het beheer voerde en de rechthebbende, hetgeen in de relatie tussen partijen of in een soortgelijke gevallen gebruikelijk is of was, de mate waarin degene die het beheer voerde, zelfstandig kon en mocht handelen, de mate waarin de rechthebbende in staat is geweest de handelingen van degene die het beheer voerde te overzien en de aard en de inhoud van de handelingen van degene die het beheer voerde. Er moet dus goed gekeken worden naar alle feiten en omstandigheden om te bepalen of er een verplichting bestaat tot het afleggen van rekening en verantwoording.

Rekening en verantwoording ná overlijden

De wet is duidelijk als het gaat om rekening en verantwoording door een executeur (voorheen: executeur-testamentair) of vereffenaar: die verplichting bestaat eenvoudigweg. Ook een boedelgevolmachtigde zal rekening en verantwoording moet afleggen. Maar hoe zit met de rekening en verantwoording die eigenlijk tijdens leven van de erflater afgelegd moest worden? Gaat het recht op rekening en verantwoording automatisch over op de erfgenamen? Als uitgangpunt geldt dat wettelijke en contractuele verplichtingen tot het afleggen van rekening en verantwoording overgaan op de erfgenamen. Het recht op rekening en verantwoording op grond van ongeschreven recht gaat onder andere over op de erfgenamen als de volmachtgever niet in staat was de rekening en verantwoording te vragen/op te nemen, als er sprake is van misbruik van omstandigheden, als er sprake is van afwijkingen van het normale uitgavenpatroon, als er handelingen zijn verricht die afwijken van het  normale uitgavenpatroon ten voordele van zichzelf. Neem als voorbeeld de buurvrouw die met de pinpas van moeder in een aantal jaren tonnen pint. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval, zal zij op grond van ongeschreven recht rekening en verantwoording moeten afleggen en gaat dat recht over op de erfgenamen.

Welke eisen zijn er te stellen aan een rekening en verantwoording?

De wet schrijft niet voor hoe een rekening en verantwoording eruit moet zien, of welke eisen eraan te stellen zijn. Als een professional rekening en verantwoording moet afleggen, zijn daar zwaardere eisen aan te stellen dan als een familielid dat moet doen. Een familielid dat rekening en verantwoording moet afleggen kan in voorkomend geval dus stellen dat er geen verplichting bestaat tot het afleggen van rekening en verantwoording en als die verplichting er al wel is, dat daaraan niet te zware eisen mogen worden gesteld.

Conclusie rekening en verantwoording bij verdwenen vermogen

In veel gevallen moet dus na een overlijden rekening en verantwoording worden afgelegd voor beheer dat tijdens het leven van de overledene is gevoerd. In veel gevallen bestaat die verplichting ook niet. Bij rekening en verantwoording op grond van het ongeschreven recht, hangt het van de feiten en omstandigheden af. Aan welke eisen de rekening en verantwoording moet voldoen, hangt ook van de omstandigheden af. Een erfrechtadvocaat kan behulpzaam zijn bij het verkrijgen van een rekening en verantwoording, maar ook bij het verweren tegen een verzoek tot het afleggen van rekening en verantwoording. De rekening en verantwoording is vaak de opmaat tot het terug krijgen van het geld dat tijdens leven is onttrokken. Bij beantwoording van de vraag Wat kan de erfrechtadvocaat doen om verdwenen vermogen terug in de nalatenschap te krijgen? wordt verder ingegaan op de mogelijkheden die er zijn om onttrokken gelden terug in de nalatenschap te krijgen. Advocaten Familie- & Erfrecht ontwikkelde een systematiek om te achterhalen wat er gebeurd is met het vermogen en dit vermogen terug te krijgen. Voor professionals is hiervoor ook een cursus ontwikkeld.

Meer hulp nodig? Advocaten Familie- & Erfrecht helpt u graag. Kijk op familie-erfrecht.nl voor professionele hulp.